پرورش و تقویت حافظه

آرزو رضایی
یکی از فاکتورهای مهم یادگیری در افراد حافظه است. در برخی از کودکان اتیستیک مشکلاتی در حافظه دیده می شود که برای رسیدن به سطح یادگیری مطلوب باید به پرورش و تقویت آن پرداخت. حافظه انواع مختلف دارد که البته چون منظور ما در این مبحث آموزش آکادمیک و تئوری نیست چندان به آن نمی پردازیم و فقط تا جایی بر انواع حافظه تاکید داریم که برای آموزش ما مفید می باشد. دو نوع حافظه که زیاد با آن ها سر و کار داریم عبارتند از حافظه ی دیداری و شنیداری و البته از نوع کوتاه مدت آن. برای این که کودک چیزی را یاد بگیرد باید اول به حافظه ی کوتاه مدت خود بسپارد. اکثر کودکان اتیستیک از حافظه ی دیداری نسبتا خوبی برخوردارند و در اصطلاح یادگیرندگان دیداری هستند. اما آن ها هم در افزایش ظرفیت حافظه ی دیداری نیاز به پرورش و سازماندهی دارند. برای آموزش و پرورش حافظه ی دیداری نیاز داریم که کودک ابتدا مفهوم نیست را یاد بگیرد. بنابراین اشیا مختلف را در معرض دید او قرار می دهیم و مثل یک بازی قایم موشک ساده از او می خواهیم چشمانش را ببندد و سپس شی مورد نظر را برداشته یا با یک مانع روی آن را می پوشانیم و به کودک می گوییم که نیست. وقتی کودک با مفهوم نیست آشنا شد از خود او می پرسیم. مثلا یک عروسک را روی میز قرار داده و سپس آن را برداشته و می پرسیم چی نیست؟ کودک باید یاد بگیرد که نام عروسک را بگوید (عروسک نیست) این کار را با اشیای مختلف تکرار می کنیم تا این که کودک یاد بگیرد چیزی را که حذف شده است نام ببرد. اکنون این کار را با دوشی انجام می دهیم. دو شی را روی میز جلوی کودک قرار داده و می خواهیم آن ها را ببیند و نام ببرد. سپس چشمان او را بسته و یکی از دو شی را بر می داریم و بعد چشمانش را باز می کنیم. البته بهتر است به او یاد بدهیم که خودش چشمانش را با فرمان ما ببندد و باز کند. حال می پرسیم چی نیست؟ کودک باید شی حذف شده را نام ببرد. وقتی کودک بتواند چندین بار اشیا مختلف را ازبین دو شی که یکی از آن ها حذف شده نام ببرد، کار را با سه شی دنبال می کنیم. گاهی اتفاق می افتد که حافظه قبلی کودک با حافظه ی جدید تداخل می کند. مثلا کودک شی مرحله ی قبل را می گوید. تکرار و تمرین به او یاد می دهد که در هر گروه همان که حذف شده را نام ببرد. حذف یک شی را تا مجموعه 5 شی ادامه می دهیم. پس از آن باید از 5 شی ارائه شده دو مورد را حذف کنیم و پس از موفقیت در یادآوری آن، سه شی و الی آخر. تا جایی که کودک بتواند هر 5 شی یا کارت ارائه شده را به ترتیب و توالی نام ببرد. در مراحل بالاتر می توانیم یک تصویر شلوغ را به کودک نشان داده و بخواهیم بعد از حذف تصویر از برابر چشمانش به تعداد بیشتری از جزئیات آن اشاره کند و نام ببرد. در مورد حافظه شنیداری کوتاه مدت همین پروسه را به صورت کلامی اجرا می کنیم یعنی ابتدا دو کلمه به فاصله چند ثانیه به کودک می گوییم و سپس می خواهیم آن چه را که ما گفته ایم تکرار کند. هرچند که در اکثر کودکانی که قادر به تکلم هستند توانایی تکرار دو کلمه وجوددارد. سپس سه کلمه را گفته و از کودک می خواهیم آن ها را تکرار کند. ایجاد یک مکث کوتاه بین کلمات باید در نظر گرفته شود تا کودک به سطح بهتری از تمرکز نیز دست یابد. در بعضی از کودکان به علت تمرکز ضعیف ممکن است تکرار سه کلمه هم دشوار باشد. در این جا از کلمات مربوط به هم از نظر شبکه معنایی یا لفظی استفاده می کنیم . مثلا هر سه کلمه میوه یا حیوان یا اعضای بدن یا اشیای مربوط به یک گروه باشد. و هنگامی که کودک موفق به تکرار آن ها شد کلمات را به صورت نا مربوط انتخاب می کنیم. ظرفیت حافظه شنیداری کوتاه مدت را نیز تا 5 کلمه و 5 عدد گسترش می دهیم و به مرور کلمات را با هجاهای بیشتر و نامربوط تر انتخاب می کنیم و یا در صورت موفقیت او تکرار 5 کلمه را با ایجاد پارازیت در بین کلمات ادامه می دهیم. به این صورت که بعد از گفتن هر کلمه توسط کودک یک کلمه مثل آفرین، خوب و... را می گوییم تا کودک بتواند با وجود آن، کلمه ی بعدی را یادآوری کند. پس از رسیدن به حد مطلوب از تکرار یک داستان کوتاه هم می توانیم استفاده کنیم. یک داستان چند جمله ای کوتاه را بیان کرده و می خواهیم کودک آن را تکرار کند. به مرور و پس از موفقیت او داستان را طولانی تر کرده و جزئیات بیشتری را به آن اضافه می کنیم. گاه پیش می آید که کودک یک داستان را به صورت تکراری بیان می کند به جای داستان جدیدی که شنیده است. این مورد هم تداخل حافظه ی قبلی با حافظه جدید است. با استفاده از سرنخ ها یا تکرار داستان جدید می توانیم این مشکل را برطرف کنیم. معمولا با ارتقای ظرفیت حافظه ی دیداری و شنیداری کوتاه مدت به مرور یادگیری بهبود می یابد و مطالب در حافظه بلند مدت ذخیره می شود. اما گاهی کودکان چیزی را در هنگام آموزش یاد می گیرند اما پس از گذشت مدتی آن را فراموش می کنند. تمریناتی وجود دارند که ما می توانیم بر حافظه ی بلند مدت هم تاثیر بگذاریم. اما به طور معمول اگر چیزی تکرار و مرور نشود فراموش می شود. مثلا در مورد مفاهیم فضایی و سایر مفاهیم که با فراموشی کودک مواجه می شویم می توانیم یک برنامه ی مروری را مد نظر قرار دهیم. برای کودکانی که خواندن و نوشتن را یاد گرفته اند و در به خاطر سپردن مطالب درسی مشکل دارند از تمرینات نوشتاری نیز می توان استفاده کرد. مثلا برای تقویت حافظه لیست کوتاهی از کلمات را به او ارائه می دهیم تا بخواند سپس می خواهیم کلماتی را که خوانده روی یک کاغذ بنویسد. با این تمرین، تمرکز روی کلمات بیشتر می شود و بیشتر به حاطر سپرده می شوند. یک تمرین دیگر این که یک متن کوتاه را برای کودک می خوانیم و بعد از او می خواهیم که آن چه را شنیده برای ما تکرار کند یا بنویسد. این متن می تواند ابتدا یک داستان کوتاه باشد و بعد به یک مطلب توصیفی تبدیل شود. بسیاری از تمریناتی که در زمینه های مختلف با کودک انجام می دهیم خود به خود به تقویت حافظه می انجامد مثل شعر خواندن به صورت انفرادی یا گروهی، قصه گویی و قصه خوانی و... در مورد حافظه ی حرکتی هم تمریناتی که دارای مراحل مختلف هستند به تقویت حافظه کمک می کند. مثلا کار با کاغذ و درست کردن یک موشک یا قایق کاغذی. مستلزم آن است که کودک یک سری از کارها را به ترتیب انجام دهد و طبیعتا باید مراحل آن را به خاطر بسپارد. دستورات دو یا سه مرحله ای یا بیشتر هم به این مورد کمک می کند. برای مثال به کودک می گوییم اول دست بزن، بعد قیچی را بردار و توی کشو بگذار و سپس در کلاس را ببند. این تمرین را هم ابتدا با دو دستور و تا 4 دستور هم می توانیم ادامه دهیم. گاهی کودک به خاطر تمرکز ضعیف نیاز به هدایت یا ارائه سرنخ دارد. اما به یاد داشته باشیم که در نهایت سرنخ ها باید حذف شود و کودک بتواند تمام دستورات را با توالی و بدون راهنمایی انجام دهد. در شماره های بعد به ابعاد دیگری از آموزش کودکان طیف اتیسم می پردازیم.

1399
بهمن
16
پنج‌شنبه 16 بهمن 1399
2021
February
4

Add new comment

Plain text

  • No HTML tags allowed.
  • Web page addresses and e-mail addresses turn into links automatically.
  • Lines and paragraphs break automatically.
CAPTCHA
This question is for testing whether or not you are a human visitor and to prevent automated spam submissions.
Image CAPTCHA
Enter the characters shown in the image.