آموزش مهارت های خودیاری
کودکان اوتیستیک اغلب در یادگیری مهارت های خودیاری مشکلات فراوانی دارند. برخی از کودکان با توجه به کسب مبانی و اصول اولیه یادگیری(توجه، تمرکز، تقلید، تطابق و...) باز هم ممکن است برای یادگیری این فعالیت ها نیاز به تمرین و تلاش بیشتری داشته باشند. برای کودکان با نیازهای ویژه آموزش مهارت های خودیاری اهمیت بسیاری دارد.
منظور از مهارت ها یا فعالیت های خودیاری، کارهایی است که کودک باید بتواند برای رفع نیازهای شخصی خود انجام دهد مثل پوشیدن لباس ها،کفش و جوراب، شستن دست و صورت، مسواک زدن و حمام کردن(نظافت شخصی)، بستن دکمه ها، بند کفش، دستشویی رفتن و ... به طور کلی فعالیت های مربوط به خود. یادگیری مهارت های خودیاری یکی از مهم ترین جنبه های آموزش کودکان اوتیستیک و غیر اوتیستیک است، چرا که برای ورود به زندگی اجتماعی و استقلال شخصی هر فرد، ورود به مدارس و دیگر فعالیت های اجتماعی لازم و ضروری است. از این رو در این مقطع به آموزش آن ها خواهیم پرداخت.
آموزش مهارت های خودیاری را در چند بخش توضیح می دهیم.
در بخش اول به آموزش لباس پوشیدن می پردازیم.
مثل همیشه آموزش را با آسان ترین موارد شروع می کنیم تا کودک ضمن توفیق در انجام آن ها تشویق شده و در ادامه همکاری بیشتری داشته باشد.قبل از شروع کار باید از چند نکته مطمئن شویم. مثلا این که کودک روی لباس مورد آموزش شناخت داشته باشد و نیز مفهوم فعل در آوردن و پوشیدن را نیز یاد گرفته باشد که در صورت فقدان این شناخت ها آموزش باید توام با شناخت لباس و مفهوم فعل مورد نظر باشد. هم چنین هر فعالیت باید به بخش های کوچک تر تقسیم شود تا انجام آن آسان تر گردد. معمولا آموزش لباس پوشیدن را با در آوردن هر لباس شروع می کنیم.
پوشیدن و در آوردن شلوار به دلیل تکرار آن در زندگی روزانه از مواردی است که برای شروع آموزش مناسب به نظر می رسد. وقتی مطمئن شدیم که کودک روی شلوار شناخت دارد و مفهوم فعل «در بیار» را درک می کند کار را شروع می کنیم. کودک را روی صندلی نشانده و شلوار او را تا زیر زانو پایین می آوریم و می گوییم ((شلوارت را در بیار)). به دلیل این که کودکان اوتیستیک ممکن است در درجات مختلفی از مشکلات حرکتی یا درک گفتار باشند، سرنخ ها و هدایت های کلامی و عملی را نسبت به نیاز هرکدام به کار می بریم.
اگر باز هم این کار برای او دشوار بود یکی از پاهایش را خودمان از شلوار در می آوریم و می خواهیم تا پای دیگر را خودش دربیاورد. از یاد نمی بریم هر اقدامی که کودک در راستای خواسته ی ما انجام داد، هر چند کوچک و مختصر بود با اشتیاق و به موقع تشویق کنیم و پاداش ها را مطابق با برنامه ی تقویتی که برای کودک در نظر گرفته ایم ارائه دهیم. اگر کودک در این مرحله کار را درست انجام داد، در مراحل بعدی شلوار را تا زانو و تا بالای زانو پایین آورده و بقیه ی کار را بر عهده ی او می گذاریم تا در مرحله ی آخر شلوار را به طور کامل در بیاورد.
در نظر داشته باشیم که در ابتدا از شلوار هایی با کش راحت و در مراحل بعدی آموزش از شلوارهای دکمه دار و زیپ دار استفاده کنیم. وقتی کودک درآوردن شلوار را یاد گرفت، آموزش پوشیدن شلوار را هم شروع می کنیم. ابتدا شلوار را خودمان به کودک پوشانده و تا بالای زانو بالا می کشیم. سپس از او می خواهیم که شلوارش را بالا بکشد. مسلما کودک باید در این قسمت مفهوم ((بکش بالا)) را درک کرده باشد و عمل بالا کشیدن را انجام دهد و باز هم ممکن است نیاز داشته باشیم از سرنخ ها و هدایت های کلامی و عملی استفاده کنیم. بنابراین دست های کودک را گرفته تا به طرز درست شلوار را بگیرد و به او کمک می کنیم تا آن را بالا بکشد.
در تقسیم بندی کار به مراحل کوچک تر هر کودک با دیگری فرق دارد و ممکن است برخی کودکان حتی در بالا آوردن پای خود برای قرار دادن در شلوار یا در آوردن آن مشکل داشته باشند که نیاز به انجام تمرینات جانبی و یا پیش نیاز برای رفع مشکلات دارند. مثلا تمرین بالا آوردن پا به صورت تقلیدی و ادامه ی تمرین تا جایی که کودک به صورت دستوری تمرین فوق را انجام دهد. هم چنین ممکن است یک کودک مهارتی را در یک یا دو مرحله و کودک دیگر در پنج یا شش، یا حتی بیشتر فرا گیرد. به هر حال اگر کودک قادر به بالا کشیدن شلوار از بالای زانو بود در مراحل بعد شلوار را تا زانو، زیر زانو و بالای مچ قرار می دهیم تا بقیه کار را خودش انجام دهد. در مرحله ی آخر کودک باید شلوار را خودش گرفته و بپوشد. به او کمک می کنیم تا با دو دست شلوار را به طرز درست گرفته و پاها را یکی یکی بالا آورده و درون شلوار قرار دهد. کمک ها و هدایت ها را به موقع کم کرده و حذف می کنیم و در آخر مرتب کردن و صاف کردن شلوار را مد نظر قرار می دهیم. بستن دکمه و زیپ هم در جای خود آموزش داده شده و به کار اضافه می شود. به طور کلی پوشیدن همه ی لباس ها و حتی کفش و جوراب را به همین روش می توانیم آموزش بدهیم. عمل پوشیدن و در آوردن لباس را باید با لباس های مختلف و در زمان ها و مکان های مختلف انجام دهیم تا تعمیم پذیری صورت گیرد.
آ
موزش پشت و جلو و رو و وارونه ی لباس: پس از این که کودک پوشیدن لباس را به طور کامل یادگرفت باید درست پوشیدن لباس را به او بیاموزیم. برای این منظور ابتدا دو لباس کاملا مشابه را جلوی او قرار داده به صورتی که یکی به پشت و دیگری به طرف جلو باشد و جلو لباس را به کودک نشان می دهیم. معمولا کودکان می توانند جلو لباس را از روی عکس، نوشته یا انواع علامت های دیگر جلو لباس تشخیص دهند و بعد از کودک می خواهیم که خودش جلوی لباس را نشان بدهد. این کار را با لباس های غیر هم رنگ و غیر هم شکل نیز تکرار می کنیم. وقتی کودک قادر بود بین دو لباس فوق پشت و جلو را تعیین کند از او می خواهیم که روی یک لباس این کار را انجام دهد. یعنی لباس را روی میز قرار داده یا در دست نگه می داریم و از کودک می خواهیم جلوی لباس را نشان دهد و بعد پشت آن را نشان بدهد. بدیهی است برای لباس هایی که جلو آن عکس یا علامت خاص دیگری ندارد این کار دشوارتر است. زیرا کودک باید به یقه و مارک پشت لباس توجه کند.
اکنون کودک باید در حین لباس پوشیدن پشت و جلوی لباس را در نظر بگیرد. در صورتی که کودک در این کار مشکلاتی دارد باید این عمل را نیز به صورت مرحله بندی آموزش دهیم. یعنی ابتدا خودمان لباس را به صورت درست به کودک بدهیم تا بپوشد و در صورت اشتباه چرخاندن لباس کمک های لازم را به او ارائه بدهیم. با تکرار و تمرین روی لباس های مختلف سرانجام کودک روش درست را یاد خواهد گرفت. همیشه در نظر داشته باشیم که هر کودک با سرعت خاص خود یاد می گیرد. پس اگر یک کودک به زمان بیشتری نیاز داشت ناامید نشده و کار را تکرار می کنیم.
برخی کودکان هنگام پوشیدن جوراب در رعایت پشت و جلوی آن دچار مشکل می شوند که می توان با قرار دادن یک علامت روی پاشنه ی جوراب به آن ها کمک کرد. البته علامت ها و سرنخ ها حتما باید در موقع مناسب حذف شوند. در آموزش رو و وارونه ی لباس هم باید به همین ترتیب عمل کنیم. یعنی می توانیم ابتدا روی دو لباس جداگانه رو و وارونه ی لباس را به او نشان دهیم و توجه او را به تفاوت ها و درزهای لباس جلب می کنیم و در نهایت هم آن را به صورت کاربردی آموزش می دهیم. یعنی کودک هنگام پوشیدن لباس ابتدا رو و وارونه بودن آن را تشخیص دهد و رو کردن لباس را هم به صورت مرحله به مرحله و با ارائه کمک ها و سرنخ ها ی لازم یاد گرفته و سپس مستقل شود.
در مورد پوشیدن کفش هم گاهی رعایت پای چپ و راست، دشواری هایی ایجاد می کند و چون کودکان معمولا مفهوم چپ و راست را در سطوح بالاتر آموزش فرا می گیرند. بهتر است با قرار دادن یک علامت کوچک روی پای راست و کفش راست مشکل را حل و البته علامت را به موقع حذف کرد.
افزودن دیدگاه جدید