یکپارچگی حسی

شهراد ارجمند
از نظر آیرز مهم ترین سن ایجاد یکپارچگی حسی 7 سال اول زندگی است و تقریبا در این دوره فرد از نظر یکپارچگی حسی مشابه بزرگسالان عمل می کند البته آیرز این نکته را از طریق مشاهده بالینی آزمایش نکرد و فقط از طریق آزمون یکپارچگی حسی خود به این نتیجه رسید .
یکپارچگی حسی در ابتدا به صورت خودجوش صحت یا خلل خود را نشان می دهد زیرا برخی از فعالیت ها به صورت غیر آموزشی و بدون احتیاج به محیط کاردرمانی بروز می کنند مانند نشستن، راه رفتن، بالا رفتن از جایی و ... که ماهیتی کلی از وضعیت حسی کودک در اختیارمان می گذارد. و به طور پیچیده تر بعد از آموزش مهارت های یکپارچگی حسی خود را در نقاشی کردن، لباس پوشیدن و غذا خوردن نشان می دهد .
در اختلال یکپارچگی حسی عملکرد ارگان های حسی نرمال به نظر می رسد، به این معنی که اختلال در یکپارچگی حسی بیشتر مرکزی است تا پیرامونی.
بنابراین وقتی در مورد مشکلات یکپارچگی حسی از جمله سیستم وستیبولار بحث می شود این نقایص بیشتر به ساختارها و مسیرهای CNS مربوط می شود (هسته ها و ارتباطات وستیبولار) تا گیرنده های وستیبولار.
دسته بندی مشکلات یکپارچگی حسی به چند طریق توسط دانشمندان طبقه بندی شده است :
1- مشکلات تعدیل حسی
2- مشکلات تمییز و درک حسی
3- مشکلات برنامه ریزی حرکتی
4- مشکلات تعادلی عمقی
آيرز (1973) بيان کرد که هدف نهايي درمان يکپارچگي حسي چه چيزي مي خواهد و مي تواند باشد، خودش را به صورت معني داري هدايت کند و با رضايت به مطالبات محيطي پاسخ دهد. در بهترين حالتش، درمان يکپارچگي حسي لذت بخش و شبيه بازي است. متخصص کاردرماني لذت، خوشي، و کاوش در بازي تخيلي و خلاقانه و رقابت هايي بازي گونه تسهيل مي کند. براي مثال هنگامي که درمان گر نقشي با قدرت کمتر يا بدون قدرت دارد که به کودک اجازه مي دهد که شريکي موفق در بازي باشد، کودک احساس قدرت کند.
در مداخله يکپارچگي حسي، متخصص کاردرماني به عنوان برقرارکننده تعادل بين نيازهاي کودک براي ساختن و کاوش آزادانه و آغاز و انتخاب فعاليت ها عمل مي کند. درمانگر به عنوان يک رهبر غير متجاوز براي بيش بيني کردن نيازها، ارزيابي نحوه ي اجرا، تطابق محيط و فراهم کننده چالش هاي دقيق نقش دارد.

اتاق تاریک
اتاق تاریک مکانی است که برای رشد حواس شخص طراحی شده است. اتاق تاریک به عنوان اتاق حسی (sensory room) کودک را ارزیابی حسی می کند و بر اساس آن برای بهبود این وضعیت، برای فرد برنامه ریزی می کنیم.
اتاق تاریک به عنوان یکی از زیر مجموعه های محیط چند حسی (multi sensory environment ) یا MSE به تقویت عملکردهایی می پردازد که در آن غالبا حس های بینایی، شنوایی، وستیبولار، عمقی و لامسه تحریک و تقویت می شود .
در محیط های چند حسی MSE به طور کامل تمامی حواس تقویت می شود و این محیط ها به صورت مکمل برای درمان و یا توانبخشی حواس کاربرد دارند که شامل: اتاق سفید white room اتاق تاریک dark room اتاق صدا Sound room اتاق تعاملی interactive room اتاق آب Water room اتاق نرم بازی soft play room محوطه (حیاط) حسی multi sensory garden
کاربرد تمامی این اتاق ها درمان و توانبخشی بر اساس تحریک حسی و سازگاری حسی است که در افرادی که دچار اختلالات پردازش حسی می باشند مفید واقع می گردد .
اختلال پردازش حسی (sensory processing disorder ) ، در طیف وسیعی از اختلالات مانند اتیسم (اوتیسم)، ناتوانی های یادگیری، اختلالات نقص توجه و عقب ماندگی ذهنی مشاهده می شود.
اختلال یا عدم کارکرد یکپارچگی حسی (SID) یا / اختلال پردازش حسی (SPD) نوعی اختلال عصبی است که ناشی از عدم قابلیت مغز برای یکپارچه‌سازی، پردازش و پاسخ به اطلاعات مشخص دریافت شده از پنج سیستم حسی اصلی بدن است. این دستگاه‌های حسی مسئول تشخیص تصاویر، صداها، بو، طعم‌ها، درجه حرارت، درد و موقعیت و حرکت بدن است. سپس مغز یک تصویر ترکیبی از این اطلاعات را تشکیل می‌دهد تا بدن بتواند نسبت به محیط پیرامون خود حس داشته و نسبت به آن‌ها واکنش مناسب را نشان دهد. ارتباط مداوم میان طرز رفتار و عملکرد مغز، ادغام یا یکپارچگی حسی (SI) نامیده می‌شود. ادغام حسی یک پایه بسیار مهم برای رفتار و یادگیری در زندگی فرد را فراهم می‌کند.
تجربیات حسی شامل لمس، حرکت، هوشیاری بدن، بینایی، صدا، بو، مزه و نیروی جاذبه است. تمایز قائل شدن بین این تجربیات، فرایند ادغام حسی (SI) است. در حالی که روند یکپارچگی حسی به‌ طور خودکار و بدون نیاز به تلاش اتفاق می‌افتد، برای بعضی افراد این فرایند ناکارآمد است. در این‌ افراد تلاش و توجه گسترده‌ای مورد نیاز است تا ادغام حسی رخ دهد، ضمن این که تضمینی برای دستیابی به این هدف وجود ندارد. هنگامی که این امر اتفاق می‌افتد، اهداف به سادگی کامل نمی‌شوند و این مسئله منجر به اختلال یگپارچگی (SID) یا اختلال پردازش حسی (SPD) می‌شود.
به منظور درمان و توانبخشی این افراد از تحریک حسی مشخصی استفاده می شود که آن را بر اساس وضعیت حسی فرد به طور منحصر به فرد انجام می دهیم که اتاق تاریک به عنوان یک اتاق حسی Sensory room علاوه بر جنبه های مفید فرعی دیگر مانند آرامش بخشی ، و آموزش شناختی و رفتاری این هدف را محقق می کند .

فواید اتاق تاریک
محدود کردن حواس و جهت دادن به آن
افزایش توجه کودک به محرک های دیداری و شنیداری
بهبود وضعیت مفهوم خود در کودک و درک بدن
مشغول کردن انواع توجه به طور مجزا: توجه انتخابی selective attention جا به جایی توجه Shifting attention و تقسیم توجه divided attention
بهبود مهارت کاوش چشمی و افزایش میدان توجه بینایی
فضایی آرام برای کاهش اضطراب و ترس کودک
افزایش ادراک عمق در کودک
افزایش حافظه دیداری
بهبود هماهنگی چشم و دست، تعقیب بینایی
آموزش مفاهیم شناختی
کاهش مقاومت کودک در یادگیری
کاهش مقاومت کودک در برابر محیط جدید
افزایش تعامل کودک و بهبود روابط اجتماعی

بخش های مختلف اتاق تاریک
بابل تیوب: یک عنصر ضروری در مجموعه ی حسی است و از ستون حباب، نورپرداز متغیر نور و رنگ استفاده می شود که به وسیله ی یک کنترل قابل تنظیم است.
کاربرد
نور و حرکت حباب بابل تیوپ موجب بهبود وضعیت توجه می گردد.
حرکت حباب ها موجب تعقیب چشمی فرد می شود.
تعویض رنگ بابل تیوپ موجب امتداد و نگهداری توجه می شود.
مطالعات نشان داده است که بابل تیوب در کاهش ترس و اضطراب کودک موثر بوده و محیطی سرشار از آرامش را برای او فراهم می کند.

برای ارزیابی وضعیت بینایی
افزایش مهارت های ارتباطی به علت فضای دایره وار.
بهترین مکان برای آموزش مفاهیم شناختی هم چون تشخیص رنگ می باشد .
افزایش تماس چشمی نیز می تواند در فاصله بابل تیوب و آینه ممکن شود .

پروژکتور
ابزاری است که در اتاق تاریک رنگ ها و تصاویر مورد علاقه کودک را روی دیوار حرکت می دهد.
و مهم ترین شاخص کارایی آن در تعقیب چشمی می باشد علاوه بر آن نسبت به شکستن مقاومت شناختی کودک نقش فعالی ایفا می کند .
آینه متحرک: این ابزار برای شناخت مفهوم خود، اعضای بدن، و افزایش مهارت اجتماعی و تماس چشمی کارایی قابل توجهی دارد. آموزش بازتاب نور در کودکانی که به سطح بالای شناختی رسیده اند توسط این ابزار در اتاق تاریکی حداکثر کارامدی را دارد.
فیبر نوری
یک راه ایمن برای افزایش توجه و تمرکز و یادگیری شناختی، بهبود تعامل به وسیله ی بازی های گروهی در انعطاف پذیری فیبرهای نوری است.
مزیت ایمنی آن نبود جریان الکتریسیته در فیبر ها و عدم حرارت روشنایی رشته ها می باشد که افراد تند کار و کند کار بر اساس نیازهای حسی خود توانایی جا به جایی و فاصله رشته ها از صورت را دارند این ابزار در کاهش اضطراب و ترس تاثیر به سزایی دارد.

لامپ حساس به صدا
هماهنگی بین حس های بینایی، شنوایی و لامسه مهم ترین کاربرد این ابزار است.
پیدا کردن رابطه ی علی و معلولی
لامپ تولید کننده صدا
ابزاری برای آموزش به وسیله شرطی سازی
هماهنگی بینایی و شنوایی
تقویت حافظه بینایی و شنوایی
تونل رنگی: آموزش مفاهیم شناختی، افزایش تعامل و مهارت های اجتماعی از طریق فضای کم تونل و طرز نشستن افراد در آن
تونل نامتناهی
به علت نور پردازی در آینه و جذابیت مهم ترین کاربرد آن آموزش مفهوم خود، افزایش توجه و تمرکز است.
علاوه بر فواید ذکر شده در اتاق تاریک بهبود خلق و خوی فرد می تواند از تاثیرات قابل توجه باشد که می تواند از تنش حسی در هنگام کاردرمانی و ماساژ نقاط تند کار بکاهد.

منابع
http://www.sensoryconnectionprogram.com/sensory_room.php
http://www.especialneeds.com/what-are-the-benefits-of-a-multi-sensory-en...
http://www.especialneeds.com/blog/budget-sensory-room-building/
Occupational Therapy for Children, 6th Edition ,By Jane Case-Smith, EdD, OTR/L, FAOTA and Jane Clifford O'Brien, PhD, OTR/L